نقد کلام آیت‌الله مصطفوی/ آیا علامه طباطبایی نسبت به عرفان نظری، بی توجه بود؟!

 

 

خبرگزاری فارس به نقل از آیت الله سید حسن سعادت مصطفوی در تیتر خود نوشت: «بی توجهی علامه طباطبایی به عرفان نظری نشانه کمال اوست» (کلیک) سپس مطالبی از ایشان در این باره نقل کرده است.

 

متاسفانه هم تیتر خبر نادرست است و هم محتوای آن مقبول نیست.

 

 

متاسفانه این تیتر، از متن خبر، استفاده نمی شود. در متن خبر چنین آمده که یکی از ایراداتی که به علامه گرفته می شود این است که چرا علامه در عرفان نظری ورود پیدا نکرد؟ در حالی که تیتر، «بی توجهی» مطرح کرده و آن را به استاد مصطفوی نسبت داده است ! جالبتر اینکه خود استاد در ادامه می فرماید این انتقاد بر علامه وارد نیست.

فارس از ایشان چنین نقل می کند: «وی با اشاره به اینکه یکی از ایراداتی که به علامه طباطبایی گرفته می‌شود در همین باب است که چرا علامه در عرفان نظری ورود نکرده است، توضیح داد: علامه یک فیلسوف بود نه یک مقلد! کار فیلسوف با عقل است و این انتقاد به علامه وارد نیست ما تابع عقل و شهود علم حضوری هستیم و عرفانی که بدون درک عمیق علمی حاضر شود را اعتقادی نداریم چرا که عرفان هم بر دو نوع است نخست آنکه شیخ الرئیس بوعلی سینا می‌گوید که عقل وقتی به مرحله عالم حدوث قدسی رسیده این خوب است ولی اگر انسان عقل را بکار نیندازد عارف نیست مقلد است.»

نقد و بررسی

الف- چنین نقل قول هایی از خبرگزاری ها خیلی اعتبار ندارد. چرا که ممکن است خبرنگار، ذهنیات و تلقیات خود را نوشته باشد. من در خیلی از جاها دیده ام که نقل قولهایی که برخی از خبرنگاران می کنند از دقت لازم برخوردار نیست.

ب - (بنا بر این که نقل قول خبرنگار، درست بوده) باید گفت:

اولا علامه به عرفان نظری هم ورود کرده بودند و تمهید القواعد را که یکی از مهمترین کتابهای عرفان نظری است به برخی از شاگردان به طور خصوصی تدریس کرده بودند.  همچنین علامه، دو مساله عمده و اصلی عرفان نظری یعنی وحدت وجود و انسان کامل را قبول داشتند.

ثانیا آن زمان با تدریس فلسفه و اسفار علامه مخالفت شد علامه چگونه می توانست با توجه به شرایط بد آن زمان، درس عرفان علنی داشته باشد ؟

ثالثا مرحوم علامه طباطبایی رساله هایی دارند که سراسر عرفان نظری است مانند الرسائل التوحیدیه

رابعا علامه معتقد به حکمت متعالیه صدرایی بودند و حکمت متعالیه چیزی جز شرح فلسفی عرفان نظری نیست.
اشکالات دیگری در این کلمات استاد هست که مطرح نمی کنیم.

ضمنا به حضرت استاد مصطفوی و همه مخاطبان گرامی، توصیه می کنم کتاب «عرفان علامه طباطبایی در بیان استاد رمضانی» را مطالعه فرمایند.


سپس فارس چنین نقل کرده: «آیت‌الله مصطفوی یادآور شد:‌ آقایانی که معتقدند علم حجاب اکبر است پس اگر عقل حجاب اکبر است ما چه چیز دیگری داریم که می‌توانیم به جای عقل بحث کنیم؟ چه ملاکی برای تشخیص هست؟ آیا از روی شهود صرف می‌توان چیزی را تشخیص داد؟ امروز به همین تخیلات باعث شده عده‌ای جوانان دنبال این حرف‌ها باشند بدون اینکه مدارک آن را بدانند.»

نقد و بررسی

اولا ملاحظه می کنید که یا اضطراب از خبرنگار است یا از استاد !
در ابتدا می فرماید «علم حجاب اکبر است» سپس می گوید پس اگر «عقل حجاب اکبر است»!
علم به عقل تبدیل شده است.

ثانیا (بنا بر اینکه نقل خبرنگار درست بوده) جناب استاد مصطفوی بهتر از بنده می دانند که هر علمی نافع نیست. اگر علم، انانیت، منیت، کبر، غرور و .... برای انسان باشد حجاب اکبر خواهد بود. این همان علمی است که در روایات، به شدت از آن نهی شده است.  (قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ: رُبَّ عَالِمٍ قَدْ قَتَلَهُ جَهْلُهُ وَ عِلْمُهُ مَعَهُ لَا یَنْفَعُهُ)، (َ إِنَّ أَهْلَ النَّارِ لَیَتَأَذَّوْنَ مِنْ رِیحِ الْعَالِمِ التَّارِکِ لِعِلْمِهِ )

عقل هم چنین است. اگر عقل، ادعای انحصار کند، محکوم است. عقل در خیلی از جاها می فهمد که نمی فهمد و نمی تواند بفهمد و باید از وحی پیروی کند.
مساله شهود هم چنین است. عقل به خیلی از مراتب شهود، نمی تواند راه یابد و این را خود عقل هم می فهمد. لذا اگر عقلی ادعای انحصار معرفت را در خود داشته باشد حجاب اکبر است.

نه تنها علم که عبادت و نماز و روزه و حج و بهترین اعمال، اگر برای خدا نباشد و در آنها ریا وجود داشته باشد یا به انسان کبر و عجب اضافه کند، آنها هم حجابند. ( رُبَّ تَالِ الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ یَلْعَنُهُ )

سپس فارس نقل می کند: «وی با اشاره به اینکه در نهایت مرحوم علامه در عرفان نظری بسط سخن ندارد اما در عرفان عملی به حد اعلی رسیده است، توضیح داد: ما هم موظف هستیم راه او را ادامه دهیم بر اساس همین عرفان عملی پیغمبر اسلام ما را به رشد رسانده و درس علم داده است.»

نقد و بررسی

علامه، فرصت بسط عرفان نظری را نیافت وگرنه ایشان همچنانکه در عرفان عملی، در حد اعلی بود در عرفان نظری نیز در حد اعلی بود.

لطفا الرسائل التوحیدیه مرحوم علامه را مطالعه فرمایید.

ضمنا جناب استاد توجه داشته باشند که عرفان نظری، برخاسته از عرفان عملی و در جهت دفاع علمی از محصول عرفان عملی است و اساسا ماخذ و منبع عرفان نظری، مشاهدات نهایی عارف در عرفان عملی است.

در کل، آنچه در این متن از استاد درباره عرفان نظری، عملی، شهود، اعتبار عقل و مانند آن، توسط خبرنگار و خبرگزاری گزارش شده، مشوش و مضطرب است.  


توصیه پایانی به مخاطبان

نقل قول‌های خبرنگاران را در این مباحث، دقیق نبینید. بنده بارها دیده ام که مطالب را غلط و نادرست نقل می‌کنند ولی چون این نقل قول ها به صورت گسترده در فضای رسانه ها منتشر می شود، چاره‌ای جز نقد و بررسی‌اش نیست.

انتها/